Nowotwór łagodny, nowotwór niezłośliwy (łac. neoplasma benignum) – nowotwór utworzony z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów. Po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa (ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu), czyli jest całkowicie wyleczalny. Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie.
NOWOTWORY ŁAGODNE SKÓRY
Niezłośliwe nowotwory skóry są okrągłe, dobrze odgraniczone od okolicznych tkanek, często mają włóknistą torebkę, najczęściej rosną powoli i nie sprawiają większych problemów. Łagodne nowotwory skóry to przede wszystkim znamiona barwnikowe, naczyniakami, nerwiakami, nabłoniakami, włókniakami czy gruczolakami.
Tego typu łagodne zmiany usuwa się chirurgicznie z niewielkim marginesem zdrowej tkanki. W przypadku nowotworów niezłośliwych nie występuje wznowa, usunięcie zmiany załatwia sprawę. Ważne jest natomiast badanie histopatologiczne wyciętej zmiany lub próbki, ponieważ jest to jedyna metoda na potwierdzenie charakteru zmiany skórne (łagodna czy nie). Łagodne zmiany na skórze charakteryzują się tym, że nie niszczą sąsiadujących tkanek, nie dają przerzutów i rosną stosunkowo powoli. Nie jesteśmy jednak w stanie sami odróżnić zmian łagodnych od złośliwych, dlatego konsultacja dermatologiczna wskazana jest w każdym przypadku pojawienia się na skórze zmiany.
- ŁAGODNE NOWOTWORY WYWODZĄCE SIĘ Z NASKÓRKA
ZNAMIĘ NASKÓRKOWE
ZNAMIĘ ŁOJOWE
BRODAWKA ŁOJOTOKOWA- zwana także brodawką starczą, która charakteryzuje się płaską lub szypułowatą powierzchnią, leczona krioterapią lub usuwana chirurgicznie
ROGOWIAK KOLCZYSTOKOMÓRKOWY
PROSAK
TORBIEL NASKÓRKOWA
- ŁAGODNE NOWOTWORY WYWODZACE SIĘ ZE SKÓRY WŁAŚCIWEJ
WŁÓKNIAK TWARDY
KĘPKI ŻÓŁTE POWIEK
ZIARNINIAK NACZYNIOWY
TORBIEL ŚLUZOWA
BLIZNY PRZEROSTOWE I BLIZNOWCE
- ŁAGODNE GUZY WYWODZACE SIĘ Z PRZYDATKÓW SKÓRY
GUZY MIESZKA WŁOSOWEGO
GUZY GRUCZOŁÓW APOKRYNOWYCH
GUZY GRUCZOŁÓW EKRYNOWYCH
STANY PRZEDRAKOWE
Stanem przedrakowym nazywamy każda zmianę chorobowa, na podłożu której, statystycznie znamiennie częściej niż na podłożu innych spraw chorobowych, dochodzi do rozwoju raka. • Do właściwych stanów przedrakowych skory zaliczamy: rogowacenie słoneczne, róg skórny, rogowacenie białe – leukoplakie i rogowacenie wywołane arsenem lub pochodnymi smoły pogazowej
NOWOTWORY ZŁOŚLIWE SKÓRY
Rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare, basalioma, epitheliomabasocellulare, BCC). Najczęściej występujący nowotwór skóry – 65-75% wszystkich przypadków (ok. 25% nowotworów w ogóle). Cechuje się miejscowym wzrostem i niewielką zdolnością do tworzenia przerzutów. W zaawansowanych stadiach rozwoju może powodować znaczną destrukcję skóry i tkanek głębszych i w nielicznych przypadkach prowadzić do śmierci. Jednak wcześnie rozpoznany rak podstawnokomórkowy jest praktycznie w 100% wyleczalny. W większości przypadków występuje w miejscach narażonych na działanie promieniowania UV – twarzy, dekolcie, plecach, ramionach. W Europie częstotliwość występowania raka podstawnokomórkowego ocenia się na 100/100.000 os. Wyjątkowo rzadko daje przerzuty (1:50.000), ale naciekając miejscowo na tkanki, może być przyczyną rozległych zniszczeń. Może naciekać na wszystkie warstwy skóry i tkankę podskórną, zaś w zaawansowanych przypadkach wnikać nawet do tkanek położonych głęboko – ścięgien, kości. Rak podstawnokomórkowy najczęściej ma postać małych, twardych, połyskliwych, przeświecających guzków o barwie kości słoniowej. Guzek pojawia się najczęściej na skórze twarzy, powiek, szyi, znacznie rzadziej na grzbiecie dłoni. W przypadkach bardziej zaawansowanych pojawia się owrzodzenie centralne o perełkowatych krawędziach. Zgodnie z klasyfikacją WHO wyróżnia się 13 głównych postaci kliniczno-patologicznych tego nowotworu. Jednak najczęściej występuje w postaci:
- guzkowo-wrzodziejącej (60% przypadków);
- barwnikowej (10-15% przypadków);
- twardzinopodobnej;
- powierzchownej;
- włóknisto-nabłonkowej.
Rak kolczystokomórkowy (rak płaskonabłonkowy, carcinoma spinocellulare, carcinoma planoepitheliale, spinalioma, squamouscell carcinoma, SCC). Wywodzi się z komórek keratynizujących naskórka. Jego obraz kliniczny jest zróżnicowany i zależny od umiejscowienia. W porównaniu do raka podstawnokomórkowego charakteryzuje się gwałtownym wzrostem oraz większą skłonnością do miejscowej destrukcji i tworzenia przerzutów. Rak kolczystokomórkowy jest drugim co do częstości występowania nowotworem skóry, stanowiąc ok. 20% raków skóry. Jego zapadalność w Europie wynosi ok. 25-30/100.000 os.
Rak kolczystokomórkowy umiejscawia się zazwyczaj w obrębie głowy, szyi, tułowia, kończyn oraz w obrębie narządów płciowych. Najczęściej występuje w postaci rogowaciejącej, łuszczącej zmiany o charakterze brodawkowatym, wrzodziejącym, często pokrytej strupem. W przypadkach zaawansowanych pojawia się ból, świąd i krwawienie oraz naciekanie głębiej położonych tkanek. Jest ponadto najczęstszym nowotworem pojawiającym się na pograniczu błon śluzowych i skóry, co wpływa na zwiększoną skłonność do przerzutów. Rak kolczystokomórkowy najczęściej rozwija się na podłożu zmian przednowotworowych takich jak: skóra uszkodzona promieniowaniem słonecznym, rogowacenie słoneczne, choroba Bowena, erytroplazja Q, a także przewlekłe owrzodzenia, stany zapalne, blizny. Ryzyko wystąpienia raka kolczystokomórkowego występuje szczególnie u osób starszych, narażonych na działanie promieniowania UV. Zwiększa się także w przypadku osób poddanych immunosupresji związanej z chemioterapią lub przeszczepieniem narządów. Rokowania leczenia raka kolczystkomomórkowego zależą od tego w jakim stanie został rozpoznany. Stany bez przerzutów mają rokowania dobre – 90% przypadków wyleczenia, stany z przerzutami niestety gorsze – 50% lub nawet znacznie mniej przypadków wyleczenia.
Czerniak (Melanoma malignum jest nowotworem bardzo złośliwym wywodzącym się z melanocytów, czyli komórek pigmentowych. Stanowi ok. 2 % wszystkich nowotworów skóry. Czerniak skóry jest nowotworem o największym potencjale przyrostu nowych zachorowań na świecie (dotyczy to głównie rasy białej). Dynamiczny przyrost zachorowań wiąże się z rosnącą ekspozycją na promieniowanie UV (słońce, solaria). Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na czerniaka. Rocznie rejestruje się ponad 2000 zachorowań na czerniaka i ok. 1000 zgonów z jego powodu. Choć nie dominuje w porównaniu z innymi nowotworami skóry, to stanowi ciągle wyzwanie dla medycyny z uwagi na dużą złośliwość i trudny do przewidzenia przebieg kliniczny. Czerniak może powstać na bazie znamienia barwnikowego, ale także na niezmienionej skórze. Najczęściej umiejscawia się na skórze pleców u mężczyzn lub na nogach u kobiet. Może także rozwijać się wszędzie tam, gdzie występują melanocyty, tzn. na błonach śluzowych (w jamie ustnej, odbytnicy), w siatkówce oka, skórze pod paznokciami, a nawet na podeszwach stóp lub dłoni. Charakteryzuje się dużą skłonnością do pojawiania się wczesnych przerzutów oraz słabą odpowiedzią na leczenie. Powoduje to, że jest uważany za nowotwór szczególnie złośliwy. Najczęściej jest rozpoznawany w czwartej dekadzie życia, u dzieci stwierdzany rzadko.
Czerniaki najczęściej rozwijają się ze znamion barwnikowych zaliczanych do znamion płaskich (najbardziej niebezpieczne są te prawie czarne) lub złośliwych plam soczewicowatych (rozwijających się na skórze twarzy). Rzadziej rozwijają się ze znamion błękitnych, czy w skórze niezmienionej. Obecnie stosuje się następującą klasyfikację czerniaków:
– czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej – ma charakter raczej łagodny, dotyczy osób starszych;
– czerniak wywodzący się z plam soczewicowatych umiejscowiony na kończynach – rozwija się dość długo w okolicach paznokci (także pod płytką paznokcia);
– czerniak szerzący się powierzchownie – jego cechą jest powolny rozwój (nawet kilka lat);
– czerniak guzkowy – jest czerniakiem o szybkim przebiegu (kilka miesięcy do 2 lat);
– postać bezbarwnikowa – postać o szczególnej złośliwości i gorszych rokowaniach.
Rokowania leczenia czerniaka zależą od jego odmiany klinicznej i od głębokości naciekania skóry. Czerniak jest nowotworem o dużej zdolności rozsiewania się przez krew lub chłonkę, co prowadzi do powstawania przerzutów do węzłów chłonnych lub przerzutów do płuc, wątroby, kości czy mózgu. Pojawiają się one najczęściej w ciągu dwóch lat od postawienia diagnozy. Ostatnio stwierdza się niepokojący wzrost zachorowań i zgonów na czerniaka u osób w wieku 70+ lat. Jest to niezwykle agresywny nowotwór. Dla przykładu około 50% osób ma szansę na wieloletnie przeżycie jeśli ognisko pierwotne czerniaka skóry nacieka skórę na głębokość około 4 mm. Natomiast w przypadku raka sutka o wielkości nowotworu 2 cm wieloletnie przeżycia oscylują wokół 85-90%. Jeśli wystąpią przerzuty czerniaka skóry niestety tylko 25% chorych przeżyje 1 rok. Praktycznie jedynym sposobem leczenia jest leczenie chirurgiczne. Tylko w przypadkach bardzo zaawansowanych stosuje się chemioterapię i radioterapię, niestety z ograniczonym efektem terapeutycznym.
Czynniki ryzyka zachorowania na czerniaka są podobne jak w przypadku wszystkich innych nowotworów skóry, a więc:
– promieniowanie ultrafioletowe (intensywne opalanie się na słońcu, w solariach; intensywne opalanie się w dzieciństwie, z epizodami poparzeń słonecznych);
– znamiona (duża liczba znamion – powyżej 50; znamiona z cechami niepokoju onkologicznego; znamiona w miejscach drażnienia; znamiona dysplastyczne; znamiona wrodzone);
– kolor skóry, włosów, oczu (rasa biała, jasna karnacja, rude lub blond włosy, niebieskie tęczówki, liczne piegi);
– czynniki genetyczne (rodzinny zespół znamion dysplastycznych, czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u samego pacjenta);
– stałe drażnienie i urazy skóry;
– czynnik hormonalny – co potwierdza częstsze występowanie czerniaka w okresie dojrzewania, ciąży i połogu. Z tych względów jest on częściej obserwowany u kobiet niż u mężczyzn, u których z kolei choroba ma zwykle przebieg cięższy.
Mięsaki (sarcoma). Nazwą mięsaki określa się bardzo różne nowotwory tkanek miękkich, m.in. nowotwory tkanki tłuszczowej, mięśniowej, naczyniowej towarzyszącej nerwom oraz tkanki włóknistej. Mogą pojawiać się także na skórze. Wzrost ryzyka zachorowania na mięsaka wiąże się z narażeniem na promieniowanie jonizujące, stosowaniem niektórych chemioterapeutyków oraz predyspozycją genetyczną.Mięsaki skutkują częstymi przerzutami do płuc, czasem również do węzłów chłonnych. Umiejscawiają się głównie w mięśniach uda, pośladków i kończyny górnej. Lokalizacja mięsaków może być jednak różna, może pojawić się także na twarzy lub na tułowiu. Objawy mięsaków często pojawiają się późno. Stwierdza się obecność guza i niekiedy upośledzenie czynności ruchowych. Objawy zależą od lokalizacji zmiany. W przypadku mięsaków na skórze objawiają się one jako rosnące i odrastające po wycięciu guzy. Leczenie polega na chirurgicznym usunięciu zmiany, często wraz z mięśniem, nerwami i naczyniami. Terapia zależy od miejsca umiejscowienia mięsaka. Wyróżnia się kilka rodzajów mięsaków. Tłuszczakomięsak rozwija się zwykle po 50. roku życia, zdarza się jednak także między 20. a 30. rokiem życia. Może występować m.in. w przestrzeni zaotrzewnowej lub śródpiersiu. Włókniakomięsak histiocytarny jest nowotworem o złym rokowaniu. Większość chorych z tym rodzajem mięsaka niestety umiera. Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy najczęściej pojawia się u dzieci. Mięśniakomięsak gładkokomórkowy z kolei dotyczy głównie kobiet po 60 roku życia. Zdarza się, że nowotwór ten rozwija się w macicy, przewodzie pokarmowym lub w skórze. Kolejnym nowotworem, który rozwija się u dzieci i młodych dorosłych jest mięsak maziówki. Zajmuje on najczęściej okolice dużych stawów. W przypadku tego nowotworu rokowanie jest złe. Nerwiakomięsak zaś to nowotwór z komórek osłonek nerwowych. Spotykany jest u dorosłych, dość często jako składowa zespołu Recklinghausena. Do nowotworów tkanek miękkich zaliczany jest także nowotwór podścieliskowy przewodu pokarmowego (GIST). Jednym z rodzajów mięsaków jest także włókniakomięsak guzowaty skóry (DFSP). Jest to mięsak tkanek miękkich o niskim lub pośrednim stopniu złośliwości histologicznej wywodzący się ze skóry. Wykazuje tendencję do nawrotów miejscowych oraz do wzrostu w sposób bardziej naciekający. Może przyjmować nieregularne kształty i rozprzestrzeniać się w formie wypustek lub palczastych rozgałęzień. DFSP jest nowotworem złośliwym, ale przerzuty występują rzadko. Najczęstszym problemem związanym z leczeniem są nawroty miejscowe. Najczęściej choroba ta dotyka pacjentów w wieku pomiędzy 20 a 50 lat, chociaż spotyka się ją zarówno u dzieci, jak u osób starszych. W największym stopniu rozwija się na tułowiu (47%), rzadziej na kończynach, głowie i szyi. Włókniakomięsak guzowaty skóry może mieć zabarwienie różowawe, ciemno czerwone lub nawet niebieskawe, szczególnie na obrzeżach. Z czasem rozwija się większa masa guzowata, która ostatecznie przekształca się w duży grzybiasty guz. Wykorzystanie chirurgii mikrograficznej przynosi znakomite wyniki w przypadku DFSP i wiąże się z mniejszym ryzykiem nawrotów.
Rak z komórek Merkla, rak neuroendokrynny skóry (carcinoma neuroendocrinale Curtis). Rak z komórek Merkla (MCC) to dość rzadki, pierwotny rak skóry o dużej złośliwości, wywodzący się z komórek Merkla, czyli wyspecjalizowanych komórek naskórka odbierających bodźce czuciowe (receptorów dotyku). Rak z komórek Merkla występuje przede wszystkim w 8. dekadzie życia, chociaż może też zaatakować osoby dużo młodsze. Istnieją przesłanki o wirusowym podłożu tego nowotworu. Rak z komórek Merkla jest nowotworem o bardzo agresywnym przebiegu. W przeciwieństwie do innych nowotworów neuroendokrynnych, objawy endokrynologiczne rzadko stanowią część obrazu klinicznego tej choroby. Zwykle objawia się jako twardy, niebolesny guzek, o gładkiej powierzchni, najczęściej w skórze głowy i szyi (50% przypadków) oraz kończyn (40%), czyli miejsc bardziej narażonych na działanie promieniowania UV. W obrębie skóry głowy najczęstszymi lokalizacjami są powieki i okolice nadoczodołowe. Z rzadka guz jest mnogi. W połowie przypadków w momencie rozpoznania obecne są już przerzuty w węzłach chłonnych, w 35% występują też przerzuty odległe, przede wszystkim do płuc, mózgu, wątroby i kości. U połowy pacjentów może wystąpić nawrót choroby po leczeniu. W leczeniu MCC stosuje się radykalną resekcję ogniska pierwotnego wraz z regionalnymi węzłami chłonnymi, radio i chemioterapię.
Złośliwa plama soczewicowata występuje pod postacią ciemnych, zazwyczaj nierównomiernie zabarwionych plamistych wykwitów o nieregularnym kształcie, niekiedy nieco uwypuklonych. Zwykle rozwijają się one na twarzy, częściej u kobiet i u osób w starszym wieku. Przyczyną ich rozwoju jest kumulujący się efekt pobudzania do wzrostu nietypowych melanocytów przez promienie słoneczne. Plamy soczewicowate złośliwe w klasyfikacji morfologicznej są jedną z postaci czerniaka złośliwego.
Choroba Bowena (morbus Bowen). Chorobę Bowena uważa się za przedinwazyjną formę (czyli formę in situ) raka kolczystokomórkowego. Dla choroby Bowena charakterystyczne są zmiany płasko-wyniosłe, wyraźnie odgraniczone, czerwonej barwy. W środkowej części zmiany mogą pojawić się powierzchowne pęknięcia oraz ogniska hiperpigmentacji. Zmiany lokalizują się najczęściej na skórze kończyn i tułowia. Nie ustępują samoistnie. Od 3 do 11% przypadków choroba Bowena zmienia się w inwazyjną postać nowotworu kolczystokomórkowego, zazwyczaj po wielu latach. Uważa się, że związek z wystąpieniem choroby Bowena mają takie czynniki jak: uszkodzenie skóry przez promieniowanie słoneczne, toksyny (arszenik), immunosupresja, infekcje wirusowe (HPV-16), przewlekłe choroby skóry.